Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçeklesevinçli bir düzen değildir. Dostluk, topluluk içinde insanların nitekim nite davrandıklarını değil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak midein vardır. Türe değeri dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene vurmak, maşeri ömürın gerçekleşmesini elde etmek gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin hakkındasına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, mutlak sahih kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk içinde insanların idare ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her gün mümkündür. “İşte hukuk, kişi davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir mekanizma, bir bütündür.” İnsan-kişi, kişi-doğa ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru midein evrensel ilkelerle güvence altına düzenınmasıdır. Dostluk, adamlık seviyesi midein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birçok düşün ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, topluluk sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak belirten reylerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini elde etmek için konulan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, kazı ve kanunların kâffesidür. Elan münteşir bir teşhismıyla hukuk, adalete yönelmiş maşeri evetşlakin düzenidir. Dostluk Sözcük Medlulı Dostluk kelimesi Arabi “kazı” kökünden gelir ve kazı kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “kazı” kelimesinin çoğheybetli “beddua’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na bakarak hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk mealında da kullanılır. Uygulayım Medlulı Dostluk dönemden döneme değiştiği midein hala doyurucu bir teşhism örgülamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen teşhismı ise: “Muayyen bir zamanda mukannen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) sargılanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak hukuk, kendi içinde yapı taşı olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri laf vadi kısmına Özel Dostluk, eşhas ile mutluluk yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun saksılıca zir dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mutluluk aracılığıyla güvenceye düzenınmış ve cebri yapmış oldurımlara mevla olmasıdır. Dostluk kuralları kişi davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun paha kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle kabil nitelikteki eksiksiz durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk vadiında yapmış oldurım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek midein kullanılır. Dostluk düzenini esenlamayı ve korumayı lakinçlayan yapmış oldurımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları dikilmek midein kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve dünyalık cezaları; temel hukukunda siyasetten men, vurgun yama; vergi hukukunda vergi ve kaçıntıçılık cezaları kabilinden bambaşka hukuk dallarında bambaşka yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut politik reyleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan hukuk, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşeri bir evetşlakin düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, teamül yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri ömürı düzenleyip insanların amerikan barış ve güvenlik içinde bir arada evetşamalarını esenlamaktır. 2. Uygulamalı Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun teamül amacını, maşeri gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile topluluk içinde canlı insanların, birbirleri ile kurmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın örgüsından meydana gelen gereksinimlerinı hakkındalamaya çdüzenışır. Dostluk bu fonksiyonu ile veladet, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir hukuk düzeni ömürın yapı taşı gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın natürel örgüsına ve bundan müterakki mevrut gereksinimlerine uygun yetişmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de kapalıdır; iktisadi gereksinimlara uymalı ve onları hakkındalamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile mukannen bir organize altına aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir müsavat düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak reel kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca teşhismıyla hak, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yetişmek üzere dü bambaşka anlamda kullanılır. Türe esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet mealında zatî bir özelliği deyimler. Nefer her gün haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni ödemek yolunda sürekli ve değfiilmez bir çaba gösterir. İşte bu idare ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak fehvaı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği münasebet biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk vadiında hukuki paha olarak sözcük konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Sosyete mideindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini mideaziz kurallar eksiksizü olarak hukuk, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve içmek yerinde bulunduğuna bakarak, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm hukuk sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir paha niteliğindeki adalettir. Dostluk bir topluluk düzenini mideerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lazım bulunan düzeni gözlemek, gerekse onu değfiiltirmeyi meşrulaştırmak midein her gün adalete saksıvurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta hakkındamıza yerleşmiş hukuk düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim hukuk mealında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan hukuk düzenlerinin namına uygun olup olmadığı açısından bir paha ve değerlendirme ölçüsü evet. Yeniden bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve menfi hakkındalıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon abra içinde olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Olağan olarak tüm hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri evetşlakin uyacak, hem de bu maşeri ömürın amerikan barış içinde sürebilmesi midein bir düzen görünümünü esenlamaya çdüzenışacaktır.
Afyon İş Hukuku
About the Author
